Excursie Dagvlinders naar de Viroinvallei 3 juli 2010

Aanwezig

Erik Duykers, Jan Gabriëls, Peter Gabriëls, Bart Hoelbeek, Paul Homans, Steven Jacobs, Paul Lantin, Bic en Lia Lathouwers, Dirk en mevrouw Peeters, Martin Stinckens, Jens Thijssen, Roland en Lizette Vanherle-Pauli.

Verslag

Zaterdag 3 juli was een belangrijke dag voor de Vlinderwerkgroep van de stad Bilzen. Vijftien personen tekenden present om 7.30 uur op de parking van de Kimpel te Bilzen voor een excursie naar het zuiden van België in de gemeente Viroinval. Het weer was zacht tot warm en met een buschauffeur van De Zigeuner uit Diepenbeek vertrokken we naar Nismes, een dorp in het zuiden van de provincie Namen. We hadden onze chauffeur al duidelijk gemaakt dat de route Namen-Dinant-Givet direct en snel was. Maar toch nam hij een andere roete over Charleroi naar Couvin. Na wat verkeerde afritten (Charleroi, Mariembourg…) vonden we in het centrum van Couvin toch de juiste richting naar onze bestemming. Rond 10.00 uur waren we in het centrum van dit prachtig stadje aan de Eau Noire, het begin van onze daguitstap.

Viroinval, ontstaan als gevolg van de gemeentefusies in 1977, telt ruim 5500 inwoners en bestaat uit 8 deelgemeenten: Dourbes, Le Mesnil, Mazée, Nismes (gemeentehuis), Oignies-en-Thiérache, Olloy-sur-Viroin, Treignes en Vierves-sur-Viroin. De naam verwijst naar de vallei van de Viroin die heel de gemeente doorsnijdt. De Viroin wordt gevormd door de samenvloeiing van l’Eau Noire en l’Eau Blanche in het dorpje Nismes.
Het Franse Nationaal Geografisch Instituut berekende in 1995 dat het geografisch middelpunt van de Europese Unie (toen nog met 15 landen) in de deelgemeenteOignies-en-Thiérache lag (overigens net voor de Franse grens). Op deze plek, bekend als "Le Trou du Diable" (het hol van de duivel), werd het kunstwerk "La cathédrale de lumière" van de Belgische glaskunstenaar Bernard Tirtiaux opgericht.
Langs de vallei van de Viroin loopt een oude spoorlijn, die na jaren in onbruik te zijn geweest terug in dienst werd genomen door de Chemin de Fer à Vapeur des 3 Vallées. Deze vereniging van spoorfanaten, organiseert op het traject Mariembourg - Treignes ritten met stoomlocs en railbussen. In het oude station van deelgemeente Treignes werd door de dezelfde vereniging een heus spoorwegmuseum uitgebouwd en worden ook oude locs en rijtuigen gerestaureerd.
In de deelgemeente Treignes kan men de archeologische site bezoeken van een een grootschalige (47x25 m) opgegraven Gallo-Romeinse villa, gelegen in het dal met goed uitzicht op de glooiende bosrijke omgeving (Natuurpark Viroin-Hermeton). De deelgemeente Vierves-sur-Viroin is opgenomen in de lijst van mooiste dorpen van Wallonië.

Nadat het Zwarte Water en het Witte Water zijn samengestroomd, meanderen beide als de Viroin verder door een uniek landschap, dat deels tot de Ardennen en deels tot de Calestienne behoort. Een deel van deze streek heeft de status van nationaal natuurpark.
Dit is een relatief onbekend – en daarom rustig – landschap dat aantrekkelijke bossen, mooie groene rivierdalen en charmante dorpen combineert met unieke geologische verrassingen zoals de kalkheuvels en rotsen in de Calestienne.
De Calestienne is ongeveer 400 miljoen jaar geleden ontstaan, toen dit deel van de aarde nog een zee was en temperaturen van tropische aard waren. De heuvels in dit gebied worden ‘tiennes’ genoemd en zijn eigenlijk de overblijfsels van koraalriffen. Door de eeuwen heen heeft het regenwater deze heuvels op diverse plaatsen geërodeerd waardoor de ‘fondrys’ ontstaan zijn - open kalkstenen grotten.
Dit gebied is uniek vanwege zijn rijkdom aan gevarieerde en bijzondere flora. In het bloeiseizoen kunt u hier allerlei soorten orchideeën bewonderen.
De Calestienne is een kalkzoom aan de zuidrand van de Naamse Fagne met veel karstverschijnselen. De streek is een echt wandelparadijs: de gemeente Viroinval geeft een uitstekende wandelkaart uit en onderhoudt de paden en de bewegwijzering voorbeeldig. Het natuurreservaat Les Abannets is een van de mooiste van het land: er gedijt een zeer rijke fauna (o.a. de Wilde kat) en flora (o.a. orchideeënsoorten). Heel speciaal voor het reservaat zijn de 'abannets': diepe kloven uitgesleten door oeroude rivieren die zich in een verdwenen zee stortten. Deze wandeling loopt langs de grootste abannet: de Fondry des Chiens.

We starten de wandeling aan de brug over de Eau Noire in het Nismes, de enige plaats van enige commerciële betekenis in de vallei. Het is een zalig stadje om te genieten van het plaatselijke streekbier Super des Fagnes op de terrasjes en het plaatselijke leven gade te slaan.
In een deels gekapt bos op een helling was het al direct prijs met vele dagvlinders. Er vlogen daar zeker wel 50 Dambordjes. Het was letterlijk vangen geblazen en achtereenvolgens zagen we : Oranje zandoogje, Koevinkje, Bruin zandoogje, Paarse parelmoervlinder, Groot dikkopje, Geelsprietdikkopje, Zwartsprietdikkopje, Tweekleurig hooibeestje, Grote parelmoervlinder, Grote weerschijnvlinder e.a. Kortom het kon niet op en verschillende van de groep waren in extase bij het zien van zoveel natuurschoon. Volgens enkelen kwam het er enkel op aan om de zeldzame vlinders te vangen, hoe was niet echt belangrijk!
Daarnaast werden andere dieren gespot: Sabelsprinkhaan, Breedscheenjuffer, Lantaarntje, Blauwvleugelsprinkhaan en Muurhagedis. Van de vogels waren er alarmkreten en/of zangposten van Boompieper (minstens 5), Geelgors en Zwarte Roodstaart. En we waren dan nog niet op Fondry des Chiens.
De flora was eveneens rijk te noemen met Geel vingerhoedskruid, Witte engbloem, Betonie, Echte gamander, Stinkend nieskruid, Gamanderbremraap en vele andere (zie lijst in bijlage).

De Fondry des Chiens is een geklasseerd natuurreservaat gesitueerd rond Nismes aan de Viroinval. Men vindt er een unieke flora zoals orchideeën en andere typische kalkminnende planten (zie Kalkgraslanden verder). Een “fondry” is a.h.w. een immense put, met daarin uitstekende rotsen. Deze fondries vormen unieke microklimaten waar o.a. Tongvaren het uitstekend doet. In de zomer vinden we er ook tal van zeldzame sprinkhanen en vlinders zoals parelmoervlinders. In vroegere tijden werd hier ook ijzererts gewonnen.
Vooraleer op Fondry te arriveren kon Jens een eerste prachtexemplaar van een Grote weerschijnvlinder bemachtigen. Paul had deze het eerst gezien (omdat deze tegen hem aan vloog) maar Jens sloeg hem plat. Niemand had nog aandacht voor de mooie bloemen van Beemdooievaarsbek aan de wegkant.

Op Fondry des Chiens spotten we al direct Grote parelmoervlinder en werd een Dwergblauwtje ontdekt door Bic maar gevangen door Eric. Steven was druk in de weer met een aantal planten als Grote muggenorchis (massaal aanwezig), Roodbruine wespenorchis, Smal vlas, Geel zonneroosje, veel Wondklaver, Kogelbloem (uitgebloeid) en toen de pret echt ging beginnen, begon het warempel te regenen (rond 12.20 uur). Het merendeel van de deelnemers dook onder een of andere boom voor zover die van betekenis was maar er waren er die een Fondry hadden weten in te palmen. Hun voorouders moeten zeker holbewoners geweest zijn.
Na de bui wandelden we terug naar het centrum van Nismes want iedereen had honger en fameus grote dorst. We hoorden nog Boompieper, Geelgors, Roodborsttapuit en zagen een Wespendief op de terugweg.

Op het terras van een café proefde de Super des Fagnes naar duidelijk meer wat ook te merken viel na een tijd. Het duurde wel even vooraleer we al die frieten en een brochette Grisly (alles samen voor 4 Euro) naar binnen hadden. Aan de Eau Noire is het echt goed om te verblijven. Toch hoorden of zagen we nog Putter, Europese Kanarie, Grote Gele Kwik, Gierzwaluwen, Huis- en Boerenzwaluwen en een Blauwe Reiger.

Het was moeilijk om de namiddaguitstap te beginnen maar rond 15.00 uur vertrokken we naar de omliggende bossen. Martin ving hier waarempel een Kleine ijsvogelvlinder en we zagen twee Grote weerschijnvlinders op een hondendrol (?). Peter hoorde als eerste een Goudvink en langs de weg wachtte een Rotsvlinder ons op. Een afgescheiden groep onder leiding van Martin ving nog een Groot geaderd witje en een Kleine vos. Daarmee was eenieder verzadigd.
In totaal spotten we 23 verschillende soorten dagvlinders waarvan verschillende nieuw waren voor de meesten. In de Viroinval kan men 53 verschillende soorten dagvlinders waarnemen!
We keerden naar het centrum van het stadje terug en hadden na al de gedane inspanningen weer grote dorst. Als hieraan rond 17.30 u voldaan was, werd het tijd voor de terugreis naar Bilzen.
En ditmaal reed de chauffeur over Givet, Dinant, Namen naar Bilzen Parking de Kimpel.

Kalkgraslanden

Kalkgraslanden zijn de meest soortenrijke plantengemeenschap in Europa. Het is een klasse met wetenschappelijke naam Festuco-Brometea. Deze wordt verder onderverdeeld in orden en verbonden waarvan het Mesobromion ook in België (Vlaanderen: Sint-Pietersberg en Voeren; Wallonië: Maas- en Viroinvallei) en Nederland voor komt.
Typisch voor deze kalkgraslanden zijn een aantal kensoorten zoals Mossen (Kalkvedermos), Grassen (Gevinde kortsteel, Blauwgras), Orchideeën (Aangebrande orchis, Grote muggenorchis, Hondskruid, Hommelorchis, Poppenorchis, Vliegenorchis), Gentianen (Duitse gentiaan, Franjegentiaan) en nog andere planten zoals Aarddistel, Kalkwalstro, Kuifvleugeltjesbloem en Veldsalie).

Hommelorchis en Kogelbloem op Fondry des Chiens

Daarnaast zijn er een aantal soorten die in deze gemeenschap vaak voorkomen als Aapjesorchis, Blauwe knoop, Parnassia en Zeegroene zegge.

Parnassia als kensoort op de Sint-Pietersberg
Tot slot willen we Martin van harte bedanken voor het organiseren en begeleiden van deze excursie, onze buschauffeur, iedereen die mee is geweest voor het opvrolijken van deze uitstap en vooral de Stad Bilzen voor het busvervoer.
We zagen dat het goed geweest was. Een dergelijke tocht blijft uiteraard voor herhaling vatbaar. Volgend jaar Torgny!!!!

Volgende soorten vlinders werden waargenomen.

Diversiteit : 23 soorten

Verslaggever van dienst

Jan Gabriëls